Εισαγωγής
Καλλιεργώντας βιώσιμη τροφή (Από τον Roman Synkevych στο unsplash.com)
Η έλλειψη βιωσιμότητας στο υπάρχον πρότυπο της βιομηχανοποιημένης γεωργίας έχει φέρει πολλαπλές συνέπειες όπως η μείωση της παραγωγικότητας του εδάφους, η μόλυνση του νερού και του αέρα και η μείωση της βιοποικοιλότητας. Η Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ υπολογίζει ότι στις ερχόμενες δεκαετίες θα επέλθει 60% αύξηση στη ζήτηση φαγητού ως αποτέλεσμα της αύξησης του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης. Δεδομένης αυτής της πραγματικότητας, μια αλλαγή στο πρότυπο της γεωργίας είναι άμεσα απαραίτητη.
Η βιώσιμη γεωργία ανέρχεται ως εναλλακτική πρόταση στο τωρινό μοντέλο και σκοπεύει να διασφαλίσει την οικονομική ευημερία για τις φάρμες εξασφαλίζοντας παράλληλα την προστασία των οικοσυστημάτων, τη μείωση του αντίκτυπου στο περιβάλλον και την εξασφάλιση φαγητού για όλους. Υπάρχουν κάποια είδη βιώσιμης γεωργίας που έχουν αναπτυχθεί με τα χρόνια, και συγκεκριμένα η οργανική γεωργία, η βιοδυναμική γεωργία, η φυσική γεωργία και η μόνιμη καλλιέργεια.
Το μάθημα αυτό αποσκοπεί στους μαθητές να μπορούν να αναλύσουν στοχαστικά το αρνητικό αντίκτυπο που έχει προκαλέσει η υπάρχουσα βιομηχανοποιημένη γεωργία και να σκεφτούν κριτικά για εναλλακτικές προτάσεις της βιώσιμης γεωργίας.
Αντικείμενο εκμάθησης
- Ο μαθητευόμενος γνωρίζει τις αρχές της βιώσιμης γεωργίας.
- Ο μαθητευόμενος κατανοεί την ανάγκη για βιώσιμη γεωργία ως μέσο καταπολέμησης της πείνας και του υποσιτισμού παγκοσμίως και γνωρίζει και άλλες στρατηγικές για την καταπολέμηση της πείνας, του υποσιτισμού και της κακής διατροφής.
- Ο μαθητευόμενος είναι σε θέση να εκφράζεται για τα θέματα και τις σχέσεις μεταξύ της καταπολέμησης της πείνας και της προώθησης της βιώσιμης γεωργίας και της βελτιωμένης διατροφής.
- Ο μαθητευόμενος είναι σε θέση να προβληματιστεί για τις δικές του αξίες και να αντιμετωπίσει αποκλίνουσες αξίες, στάσεις και στρατηγικές σε σχέση με την καταπολέμηση της πείνας και του υποσιτισμού και την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας.
- Ο μαθητευόμενος είναι σε θέση να αξιολογήσει και να εφαρμόσει δράσεις προσωπικά και τοπικά για την καταπολέμηση της πείνας και για την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας.
- Ο μαθητευόμενος είναι σε θέση να αλλάξει τις πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης, προκειμένου να συμβάλει στην καταπολέμηση της πείνας και στην προώθηση της βιώσιμης γεωργίας.
- Επάρκεια συστημικής σκέψης
- Επάρκεια κριτικής σκέψης
Οδηγίες
Βήμα 1) Εισαγωγή (10 λεπτά)
-Ξεκινήστε το μάθημα εξηγώντας το φάσμα του έργου ή την εν λόγω εκπαιδευτική διαδικασία. Ο ΣΒΑ 2 αναφέρεται στην εξάλειψη της πείνας – Δείξτε το σύντομο βίντεο για να εισάγετε τον ΣΒΑ από την ενότητα Πηγές.
-Εξηγήστε περιληπτικά τον ΣΒΑ μέσω μιας σύντομης συζήτησης βάσει του βίντεο που είδατε.
Η διασφάλιση βιώσιμων συστημάτων παραγωγής τροφίμων και εφαρμογής ανθεκτικών γεωργικών πρακτικών που αυξάνουν την παραγωγικότητα και την παραγωγή, βοηθούν στη διατήρηση των οικοσυστημάτων, ενισχύουν την ικανότητα προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές και βελτιώνουν προοδευτικά την ποιότητα του εδάφους είναι ένας από τους στόχους που απαιτούνται για την εξάλειψη της πείνας. Πιστεύετε ότι οι τωρινές αγροτικές πρακτικές είναι βιώσιμες;
Βήμα 2) Επιπτώσεις της Μονοκαλλιέργειας/Βιομηχανοποιημένης γεωργίας (25 λεπτά)
Δείξτε πολλαπλές εικόνες πλούσιων και υγιεινών οικοσυστημάτων καθώς και μονοκαλλιέργειες και βιομηχανοποιημένης γεωργίας (κάποια παραδείγματα στην ενότητα Πηγές).
Ρωτήστε τους μαθητές: Τι βλέπετε; Τι κοινό έχουν αυτά τα συστήματα; Τι διαφορές έχουν;
Ομαδική εργασία
Χωρίστε την τάξη σε 4 ομάδες και ζητήστε τους να απαντήσουν τις ακόλουθες ερωτήσεις:
-Πως μπορούν οι γεωργοί να προστατέψουν τις σοδειές τους από τα παράσιτα;
-Τι μπορεί να προστεθεί στο έδαφος για να επισπεύσει την ανάπτυξη των φυτών;
-Πώς λαμβάνουν νερό οι σοδειές εκτός από το βρόχινο; (Άρδευση) Τι απαιτείται για να μεταφερθεί το νερό μέσω των συστημάτων άδρευσης;
-Τι μηχανήματα χρησιμοποιούν οι αγρότες για τη διαχείριση της εργασίας; Τι χρειάζονται αυτά τα μηχανήματα για να δουλέψουν;
-Τι επιπτώσεις μπορούν να έχουν αυτές οι πρακτικές στο περιβάλλον (έδαφος, νερό, ατμόσφαιρα, βιοποικοιλότητα...);
-Πιστεύετε αυτές οι πρακτικές είναι βιώσιμες; Γιατί;
Στοχασμός
-Ζητήστε από τους μαθητές να μοιραστούν τις σκέψεις τους στο θέμα.
-Συστηματοποιήστε πρόχειρα τις επιπτώσεις της μονοκαλλιέργειας και της βιομηχανοποιημένης καλλιέργειας στο περιβάλλον και την κοινωνία.
Βήμα 3) Ανάλυση και Παρουσίαση βιώσιμων αγροτικών πρακτικών (75 λεπτά)
Υπάρχει εναλλακτική έναντι της μονοκαλλιέργειας και της βιομηχανοποιημένης γεωργίας;
-Χωρίστε την τάξη σε ομάδες και εξηγήστε πως κάθε ομάδα θα εξετάσει ένα διαφορετικό είδος γεωργίας (βρείτε κάποια παραδείγματα στις Μελέτες περιπτώσεων στην ενότητα Πηγές) και θα πραγματοποιήσει μια παρουσίαση με ένα δημιουργικό τρόπο, απαντώντας τις ακόλουθες ερωτήσεις:
-Τι είδος γεωργίας είναι αυτό;
-Ποια είναι τα οφέλη αυτού του είδους γεωργίας; Ποια είναι τα αρνητικά;
-Η αύξηση στον πληθυσμό και την οικονομική ανάπτυξη που εκτιμάται να έρθει στις ερχόμενες δεκαετίες θα ασκήσει σοβαρή πίεση στη γεωργία. Πιστεύετε πως η βιώσιμη γεωργία θα ανταπεξέλθει στις ανάγκες; Γιατί; Πώς;
-Πώς μπορούν οι δικές σας επιλογές ως καταναλωτές να συμβάλλουν στην προαγωγή της βιώσιμης γεωργίας;
Μοιράστε τις 4 μελέτες περιπτώσεων: Οργανική Γεωργία, Βιοδυναμική Γεωργία, Φυσική Γεωργία, Μόνιμη Καλλιέργεια.
Κάποια παραδείγματα δημιουργικής παρουσίασης μπορούν να είναι η αναπαράσταση ρόλων, ένα μικρό βίντεο, μια αφίσα, κλπ.
Βήμα 4) Συμπέρασμα
Ολοκληρώστε το μάθημα εξηγώντας τι ακριβώς απαρτίζει τη βιώσιμη γεωργία και τα διαφορετικά είδη της όπως μελετήθηκαν και παρουσιάστηκαν από τους μαθητές.
-ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΔΡΑΣΗ 1
Αξιολογώντας τη βιωσιμότητας μιας Τοπικής Φάρμας – Για να ερευνήσουν οι μαθητές το πώς οι βιώσιμες πρακτικές εφαρμόζονται θα επισκεφτούν ένα τοπικό κήπο ή μια φάρμα. Σε προηγούμενο χρόνο, οι μαθητές θα έχουν ερευνήσει τις βιώσιμες γεωργικές πρακτικές και θα έχουν δημιουργήσει μια λίστα από διάφορες απόψεις της γεωργίας (για παράδειγμα, χρήση νερού, διαχείριση παρασίτων, διαχείριση αποβλήτων) και μια λίστα με ερωτήσεις προς τους αγρότες σχετικά με τις μεθόδους που χρησιμοποιούν (για παράδειγμα, Πώς προστατεύετε τη φάρμα σας από τα παράσιτα; Χρησιμοποιείτε αντιπαρασιτικά;) Οι μαθητές θα σημειώσουν τις απαντήσεις των αγροτών. Μετά την επίσκεψη, οι μαθητές θα γράψουν μια περίληψη εξηγώντας την προσέγγιση της συγκεκριμένης φάρμας, τα αίτια για την προσέγγιση αυτή, το κατά πόσο αυτές οι πρακτικές είναι βιώσιμες, καθώς και το τι θα μπορούσε να συμβεί για την περαιτέρω βελτίωση της βιωσιμότητάς της.
-ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΔΡΑΣΗ 2
Σχεδιασμός Βιώσιμου Έργου – Οι μαθητές θα πραγματοποιήσουν έρευνα στις διαφορετικές βιώσιμες αγροτικές πρακτικές, όπως η οργανική γεωργία και η μόνιμη καλλιέργεια και θα αναπτύξουν ένα σχέδιο για μια βιώσιμη φάρμα στη γειτονιά τους. Μπορούν να μοιραστούν το έργο τους με τις τοπικές αρχές με σκοπό τη δημιουργία ενημέρωσης σχετικά με την πρακτική αυτή αλλά και το πως θα μπορούσε να βοηθήσει την κοινωνία.
Σημειώσεις για Eκπαιδευτικούς
Εκτιμώμενη Συνολική Διάρκεια: 2 ώρες + Προτροπή για Δράση
Προετοιμασία
Οι δάσκαλοι μπορούν να ψάξουν για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα διαφορετικά είδη βιώσιμης γεωργίας στις ακόλουθες διευθύνσεις:
-Οργανική Γεωργία: http://www.fao.org/organicag/oa-home/en/
-Βιοδυναμική Γεωργία: https://www.biodynamics.com/what-is-biodynamics
-Φυσική Γεωργία: https://shumei-international.org/
-Μόνιμη Καλλιέργεια: https://permaculture.org.uk
Εναλλαγές
Εαν οι περισσότεροι μαθητές αγνοούν τις απαντήσεις για τις επιπτώσεις της βιομηχανοποιημένης γεωργίας/μονοκαλλιέργειας, δώστε τους χρόνο να αναζητήσουν πληροφορίες στο ίντερνετ. Μην τους δώσετε πάρα πολύ χρόνο καθώς αυτό θα είναι αναποτελεσματικό. Κάποιες διευθύνσεις όπου μπορούν να βρούν πληροφορίες είναι οι ακόλουθες:
- https://www.nrdc.org/stories/industrial-agriculture-101#whatis
- https://www.ucsusa.org/resources/hidden-costs-industrial-agriculture
- Ως εναλλακτική, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δείξουν κομμάτια του ντοκιμαντέρ «Αύριο» που σχετίζονται με τη γεωργία ή να ζητήσουν απ’τους μαθητές να το δούν και να βγάλουν μια περίληψη.
- Οι μαθητές μπορούν επίσης να αναζητήσουν τα είδη βιώσιμης γεωργίας από το σπίτι και να παρουσιάσουν τα ευρήματά τους στο επόμενο μάθημα.
Περαιτέρω πληροφορίες
Βιομηχανοποιημένη Γεωργία
Μετά το τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, ο γεωργικός τομέας άλλαξε δραματικά. Η γεωργική παραγωγικότητα αυξήθηκε λόγω της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών, βιομηχανοποίησης, αυξημένης χρήσης χημικών, εξειδίκευσης και κυβερνητικών πολιτικών που ευνόησαν τη μεγιστοποίηση της παραγωγής και τη μείωση των τιμών των τροφίμων. Αυτές οι αλλαγές επέτρεψαν σε λιγότερους αγρότες να παράγουν περισσότερα τρόφιμα σε χαμηλότερες τιμές.
Αν και αυτές οι εξελίξεις είχαν πολλές θετικές επιπτώσεις και μείωσαν πολλούς κινδύνους στη γεωργία, προκάλεσαν επίσης σημαντικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος όπως:
-Μείωση της παραγωγικότητας του εδάφους και απώλεια εδάφους λόγω διάβρωσης από τον άνεμο και το νερό.
-Υπερβολική χρήση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων για άρδευση.
-Μόλυνση των υπόγειων υδάτων μέσω λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
-Ατμοσφαιρική ρύπανση και εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τα οποία με τη σειρά τους συμβάλλουν στην αλλαγή του κλίματος.
-Απώλεια βιοποικιλότητας και άγριας ζωής λόγω αλλαγών στη χρήση γης.
-Μείωση της γενετικής ποικιλομορφίας λόγω της εξάρτησης από ομοιόμορφες καλλιέργειες και ζωϊκό κεφάλαιο.
-Παραμέληση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας των εργαζομένων στη γεωργία.
-Νέες απειλές για την ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια λόγω της εξάπλωσης νέων ασθενειών.
-Συγκέντρωση της ισχύος στην αγορά σε μερικές μόνο βιομηχανίες γεωργικών τροφίμων.
-Διάσπαση των αγροτικών κοινοτήτων.
Βιώσιμη Γεωργία
Τα υψηλά επίπεδα πείνας και υποσιτισμού που εξακολουθούν να υπάρχουν παγκοσμίως και η μη βιώσιμη ανθρώπινη δραστηριότητα αντιπροσωπεύουν μια σημαντική πρόκληση για τη γεωργία. Με την αύξηση του πληθυσμού και τις αλλαγές στη διατροφή στις επόμενες δεκαετίες, αναμένεται ότι η γεωργία θα πρέπει να αυξήσει την παραγωγή της κατά 60% έως το 2050. Παράλληλα, περίπου το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής φαγητού (1.3 δισεκατομμύρια τόνοι φαγητού ανά έτος) αχρηστεύεται καθ’ολη την εφοδιαστική αλυσίδα, με τεράστιο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος.
Για να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις, η βιώσιμη γεωργία εμφανίζεται ως εναλλακτική λύση που στοχεύει στην ενίσχυση των υγιών οικοσυστημάτων και στη στήριξη της αειφόρου διαχείρισης του εδάφους, του νερού και των φυσικών πόρων, διασφαλίζοντας την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Για να είναι βιώσιμη, η γεωργία πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες των σημερινών και των μελλοντικών γενεών για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της, διασφαλίζοντας παράλληλα την οικονομική αποδοτικότητα, την περιβαλλοντική υγεία και την οικονομική και κοινωνική ισότητα. Η παγκόσμια μετάβαση στη βιώσιμη γεωργία θα απαιτήσει σημαντικές βελτιώσεις στην αποδοτικότητα των πόρων, στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ανθεκτικότητα των συστημάτων. Η αειφόρος γεωργία απαιτεί ένα σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης που λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες για την επισιτιστική ασφάλεια στις εμπορικές και γεωργικές πολιτικές για την προώθηση των τοπικών και περιφερειακών γεωργικών αγορών.
Επομένως, για να επιτευχθούν οι στόχοι του ΣΒΑ 2, είναι απαραίτητη η αλλαγή των προτύπων στη γεωργία. Υπάρχουν πολλές τάσεις βιώσιμης γεωργίας που στοχεύουν να αποτελέσουν εναλλακτική λύση στο τρέχον μοντέλο, όπως η οργανική γεωργία, η βιοδυναμική γεωργία, η φυσική γεωργία και η μόνιμη καλλιέργεια.
Οργανική Γεωργία
Αναδύεται ως εναλλακτική λύση στη βιομηχανική γεωργία και είναι η πιο αναγνωρισμένη τάση της βιώσιμης γεωργίας. Στοχεύει στην ενσωμάτωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα όρια των οικοσυστημάτων και στη διατήρηση της παραγωγικότητας του εδάφους. Για το σκοπό αυτό, η βιολογική γεωργία δεν χρησιμοποιεί χημικές ουσίες στις φάρμες, όπως λιπάσματα και συνθετικά φυτοφάρμακα. Η βιολογική παραγωγή και η επισήμανση των βιολογικών προϊόντων ρυθμίζονται μέσω του κανονισμού (ΕΕ) 2018/848 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.
Ωστόσο, δεδομένου ότι αυτός ο τύπος γεωργίας δεν χρησιμοποιεί ορισμένους παράγοντες παραγωγής, θεωρείται περιορισμένος από πολλούς υπερασπιστές της βιώσιμης γεωργίας και οι οποίοι επομένως προτιμούν να υποστηρίζουν άλλους τύπους βιώσιμης γεωργίας, όπως η μόνιμη καλλιέργεια και η βιοδυναμική γεωργία.
Βιοδυναμική Γεωργία
Αναπτύχθηκε από τον Αυστριακό Rudolf Steiner το 1924, αυτός ο τύπος γεωργίας θεωρεί τις φάρμες ως οργανισμούς που πρέπει να διαχειρίζονται ολιστικά προκειμένου να εγγυηθεί την ακεραιότητα της φάρμας. Η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση των πόρων είναι απαραίτητα, γι 'αυτό συνήθως συνδέεται η παραγωγή ζώων και φυτών. Η βιοδυναμική γεωργία υπογραμμίζει τη σημασία των παρασκευασμάτων που βασίζονται σε φυτά, μέταλλα και περιττώματα καθώς και στον συντονισμό των δραστηριοτήτων με τις αστρολογικές φάσεις. Επί του παρόντος, υπάρχει ήδη βιοδυναμική γεωργική πιστοποίηση, αν και δεν είναι στον ίδιο βαθμό με την οργανική γεωργία. Αυτό είναι ένα γεωργικό ρεύμα που μελετάται όλο και περισσότερο από την επιστημονική κοινότητα.
Φυσική Γεωργία
Αυτός ο τομέας της βιώσιμης γεωργίας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 και βασίζεται στην εμπειρία του Ιάπωνα μικροβιολόγου Masanobu Fukuoka. Απαιτεί μείωση του ελέγχου και της χειραγώγησης του γεωργικού συστήματος, αφήνοντας τη φύση να κάνει το ρόλο της. Αυτός ο συγγραφέας υπερασπίζεται πρακτικές όπως η άμεση σπορά, χωρίς βοτάνισμα και καμία χρήση αγροχημικών. Η φυσική γεωργία δημιούργησε αρκετές βιώσιμες πρακτικές και θεωρείται η προέλευση της μόνιμης καλλιέργειας.
Ο ατομικός ρόλος στην παραγωγή φαγητού
Πώς μπορούμε ατομικά να υποστηρίξουμε τη βιώσιμη γεωργία; Υπάρχουν διάφοροι τρόποι στήριξης της αειφόρου γεωργίας, όπως μέσω της αγοράς πιστοποιημένων προϊόντων ή της αγοράς προϊόντων από μικρούς τοπικούς παραγωγούς. Επιπλέον, ατομικά μπορούμε επίσης να συμμετέχουμε στην παραγωγή τροφίμων μέσω έργων κηπουρικής ή κοινοτικών κήπων. Οι κοινοτικοί κήποι είναι συνεργατικά έργα σε κοινόχρηστους ανοιχτούς χώρους, όπου οι συμμετέχοντες συμβάλλουν στη συντήρηση του κήπου και λαμβάνουν μέρος των προϊόντων. Η κηπουρική προσφέρει πολλά οφέλη πέρα από την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Οι κηπουροί ασχολούνται με φυσικές δραστηριότητες, μαθαίνουν νέες δεξιότητες και δημιουργούν χώρους πρασίνου. Οι κηπουροί μαθαίνουν επίσης τις δυσκολίες που συνδέονται με τη γεωργική παραγωγή και την εργασία που απαιτείται για την παραγωγή τροφίμων.
Πηγές:
-MacDonald, R., & Reitmeier, C. (2017). Sustainability of the Food System. Understanding Food Systems, 287–338. doi:10.1016/b978-0-12-804445-2.00008-9
-https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/sustainable-agriculture-23562787/
-https://www.quercus.pt/artigos-agricultura-sustentavel/3115-tipos-de-agricultura-sustentavel